Η επιλογή του τόπου που επιλέγουμε να ζούμε, ιδιαίτερα όταν φτάνουμε σε ηλικία συνταξιοδότησης, δεν βασίζεται πια αποκλειστικά στο συναίσθημα. Όλο και περισσότερο, πρόκειται για μια συνειδητή απόφαση που οφείλει να λαμβάνει υπόψη και τις κλιματικές συνθήκες. Στην Ελλάδα, το πρόγραμμα Cool Athens και η δράση της Ελένης Μυριβήλη, επικεφαλής Αντιμετώπισης Αστικής Υπερθέρμανσης (Chief Heat Officer) του ΟΗΕ, δείχνουν πώς οι πόλεις και τα σπίτια μπορούν να προσαρμοστούν στις ολοένα και πιο ακραίες θερμοκρασίες.
Πλησιάζοντας την ηλικία της σύνταξης, όταν τα παιδιά έχουν μεγαλώσει και φύγει από τη «φωλιά» της οικογένειας, και η καθημερινή ένταση δίνει τη θέση της στην ηρεμία, είναι απολύτως φυσιολογικό να αναρωτιέται κανείς πού θέλει να περάσει αυτή τη νέα φάση της ζωής: δίπλα στη θάλασσα, στο βουνό, στην εξοχή, σε μια άλλη πόλη ή ίσως εκεί όπου περνούσε τις καλοκαιρινές του διακοπές κάθε χρόνο. Με λίγα λόγια, σε μέρη που πάντα ονειρευόταν να ζήσει, αλλά που η εργασία, με κάποιο τρόπο, δεν το επέτρεπε. Ακόμα όμως κι αν υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία μετακίνησης, η επιλογή του τόπου κατοικίας σήμερα δεν εξαρτάται μόνο από το τοπίο ή το κόστος, αλλά απαιτεί να απαντήσουμε σε ένα κρίσιμο ερώτημα: πόσο ανθεκτικό είναι το μέρος που θέλουμε να αποκαλούμε «σπίτι» απέναντι στις κλιματικές προκλήσεις;
Είναι πραγματικότητα
Σε όλο τον κόσμο, οι καύσωνες που σπάνε ρεκόρ, οι ολοένα και πιο βίαιες καταιγίδες και καταστροφικές πλημμύρες δείχνουν ότι ο κίνδυνος της κλιματικής αλλαγής δεν αποτελεί πλέον μακρινή απειλή, αλλά είναι πραγματικός και επηρεάζει την καθημερινότητά μας. Και πλήττει ιδιαίτερα τον πιο ευάλωτο πληθυσμό. Αυτό που κάποτε φάνταζε σαν μακρινό ενδεχόμενο, έχει γίνει άμεσο σημείο πίεσης για τα συστήματα και τις υποδομές υγειονομικής περίθαλψης, ιδιαίτερα στις πιο εκτεθειμένες περιοχές.
Το περσινό έτος απλώς επιβεβαίωσε την τάση. Σύμφωνα με την έκθεση State of Global Water Resources (Κατάσταση των Παγκόσμιων Υδάτινων Πόρων) του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, το 2024 χαρακτηρίστηκε από γενικά θερμότερες και ξηρότερες συνθήκες, με έντονες αντιθέσεις από τη μία περιοχή στην άλλη. Σε ορισμένες περιοχές σημειώθηκαν μεγάλες περίοδοι σφοδρής ξηρασίας, ενώ σε άλλες περιοχές, συχνές και έντονες πλημμύρες που διαδέχονταν η μία την άλλη.
Πόλεις που ανταποκρίνονται στην πρόκληση
Πού μπορούμε να αναζητήσουμε ιδέες για να προστατευτούμε από τις ολοένα και πιο απρόβλεπτες και επικίνδυνες κλιματικές συνθήκες; Οι πόλεις προσφέρουν πολύτιμες λύσεις, από την αναθεώρηση των αστικών στρατηγικών τους, μέχρι την ανάπτυξη ολοκληρωμένων σχεδίων που συνδυάζουν ενισχυμένη υποστήριξη για τη δημόσια υγεία, πιο φιλικό προς το κλίμα πολεοδομικό σχεδιασμό και τεχνολογική καινοτομία. Η έκθεση World Cities Report 2024 του ΟΗΕ υπογραμμίζει ότι τις επόμενες δεκαετίες, ένα συνεχώς αυξανόμενο ποσοστό του αστικού πληθυσμού (περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι) θα εκτεθεί σε υψηλές θερμοκρασίες, έντονες βροχοπτώσεις ή περιόδους ξηρασίας. Οι πόλεις έχουν καθοριστικό ρόλο να παίξουν. Γιατί, ενώ αποτελούν βασικές πηγές εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, είναι ταυτόχρονα και «εργαστήρια» όπου μπορούν να αναπτυχθούν ουσιαστικά μέτρα για την αντιμετώπιση και προσαρμογή στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Οι ιδέες για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης είναι πολλές. Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες και ήδη εφαρμοσμένες λύσεις είναι η δημιουργία εξειδικευμένων ρόλων για τον συντονισμό δράσεων απέναντι στην ακραία ζέστη, όπως ο “Chief Heat Officer”. Πρόκειται για έναν αξιωματούχο που μπορεί να φέρει κοντά θεσμούς και πολίτες, και να ενσωματώσει τον κλιματικό κίνδυνο στον αστικό σχεδιασμό. Παρόλα αυτά, μόνο λίγες πόλεις στον κόσμο έχουν υιοθετήσει αυτόν τον ρόλο μέχρι σήμερα, όπως η Αθήνα, το Λος Άντζελες, η κομητεία Miami-Dade και η Μελβούρνη.
Άλλες προσπάθειες επικεντρώνονται σε υλικά και τεχνολογίες που μπορούν να μειώσουν τη συσσώρευση θερμότητας στις αστικές περιοχές: αντανακλαστικές επιφάνειες, διαπερατά πεζοδρόμια, καθώς και στέγες και προσόψεις που περιορίζουν τις απότομες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας. Όταν αυτές οι λύσεις συνδυάζονται με περισσότερη βλάστηση και σκιερούς χώρους, συμβάλλουν ουσιαστικά στην ψύξη του περιβάλλοντος και στη βελτίωση της καθημερινής άνεσης, ιδιαίτερα για τους πιο ευάλωτους πολίτες.
Ο αστικός σχεδιασμός παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο: ο σχεδιασμός δρόμων, πλατειών και γειτονιών με φυσικό αερισμό, διαπερατότητα του εδάφους και βιώσιμη διαχείριση του νερού αποτελεί πλέον προτεραιότητα. Δεν πρόκειται μόνο για αισθητική, αλλά για τη δημιουργία πιο κλιματικά ανθεκτικών πόλεων, ικανών να αντιμετωπίζουν καύσωνες, ξηρασίες και ξαφνικές βροχοπτώσεις χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο την υγεία και την ασφάλεια των πολιτών.
Πολεμώντας τη Φύση… με φύση
Ανάμεσα στα πιο αποτελεσματικά εργαλεία για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης είναι οι πράσινες και μπλε υποδομές, που συνδυάζουν τη φύση με τον σχεδιασμό για να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των περιοχών. Οι πράσινες υποδομές περιλαμβάνουν φυσικά ή ημι-φυσικά στοιχεία όπως πάρκα, αστικά δάση, κάθετους κήπους και πράσινες στέγες, καθώς και «διαδρόμους βλάστησης» που συνδέουν ανοιχτούς χώρους. Αυτές οι λύσεις συμβάλλουν στη μείωση της θερμοκρασίας, στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα και στην παροχή σκιάς και χώρων ευεξίας. Από την άλλη πλευρά, οι μπλε υποδομές αφορούν έργα και συστήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση του νερού, όπως δεξαμενές συλλογής όμβριων υδάτων, αποκατεστημένα υδάτινα ρεύματα, υγροτοπικά έργα και βιώσιμα συστήματα αποστράγγισης. Μαζί, οι πράσινες και μπλε υποδομές δεν μειώνουν μόνο τον κίνδυνο πλημμυρών και διάβρωσης του εδάφους· επιτρέπουν και τη συλλογή και διαχείριση του νερού της βροχής, μετριάζοντας τόσο την ξηρασία όσο και τις ξαφνικές πλημμύρες.
Η πρόκληση των υψηλών θερμοκρασιών στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, η κλιματική αλλαγή δεν είναι πλέον μια αφηρημένη απειλή, αλλά μια καθημερινή πραγματικότητα. Τα καλοκαίρια γίνονται πιο μεγάλα και πιο ζεστά, αλλάζοντας τον τρόπο ζωής στις πόλεις και στις παράκτιες περιοχές. Η Αθήνα, συγκεκριμένα, έχει εξελιχθεί σε ένα «εργαστήριο» προσαρμογής στην κλιματική κρίση, χάρη στο έργο της Ελένης Μυριβήλη — πρώην Chief Heat Officer της πόλης και νυν επικεφαλής αξιωματούχος του ΟΗΕ για την Αντιμετώπιση Αστικής Υπερθέρμανσης. Ο ρόλος της βασίζεται σε μια ξεκάθαρη διαπίστωση: οι καύσωνες είναι η πιο θανατηφόρα φυσική καταστροφή στη Μεσόγειο, και οι πόλεις πρέπει να μάθουν να «ζουν με τη ζέστη». Οι στρατηγικές που προωθεί η Μυριβήλη εστιάζουν στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας των αστικών και οικιστικών χώρων, μέσα από αντανακλαστικές επιφάνειες, πράσινες στέγες, φυσικό αερισμό και εκτεταμένη σκίαση, καθώς και πολεοδομικό σχεδιασμό που ενθαρρύνει τη δημιουργία διαδρόμων αέρα και περιοχών με δέντρα. Σε αρκετές γειτονιές της Αθήνας, το πιλοτικό πρόγραμμα “Cool Athens” ήδη μεταμορφώνει δημόσια κτίρια και κατοικίες, επανασχεδιάζοντας στέγες και αυλές και χρησιμοποιώντας υλικά που μειώνουν τη θερμική απορρόφηση.
Αυτές οι παρεμβάσεις αποτελούν και ένα πρότυπο για όσους επιλέγουν να συνταξιοδοτηθούν στην Ελλάδα: η επένδυση σε κατοικίες που ενσωματώνουν παθητικές στρατηγικές και πράσινους χώρους δεν μειώνει μόνο το ενεργειακό κόστος, αλλά προσφέρει και μεγαλύτερη άνεση και ασφάλεια κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν οι θερμοκρασίες ξεπερνούν συχνά τους 40 °C.
👉 Διαβάστε επίσης: Κλιματικό άγχος: Τι είναι και πώς καταπολεμάται;
Οι παράκτιες περιοχές και τα βουνά αντιμέτωπα με την κλιματική αλλαγή
Το να ζει κανείς κοντά στη θάλασσα ή στο βουνό, μέσα στη φύση, προσφέρει σίγουρα οφέλη για την υγεία. Ωστόσο, οι κάτοικοι αυτών των περιοχών πρέπει να έχουν υπόψη τους ορισμένες προφυλάξεις, καθώς και αυτές οι περιοχές επηρεάζονται πλέον έντονα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η σταδιακή άνοδος της στάθμης της θάλασσας έχει οδηγήσει πολλές παραθαλάσσιες πόλεις στην υιοθέτηση λύσεων για την αντιμετώπιση του φαινομένου, όπως η κατασκευή φραγμάτων, η αναδιαμόρφωση του οδικού δικτύου και η φύτευση βλάστησης που απορροφά το νερό. Την ίδια στιγμή, σε μεγαλύτερα υψόμετρα, οι ορεινές κοινότητες αντιμετωπίζουν όλο και πιο συχνές μεταβολές της θερμοκρασίας, μείωση των υδάτινων αποθεμάτων και αυξημένο κίνδυνο κατολισθήσεων. Όλα τους προβλήματα που απαιτούν άμεσες και βιώσιμες λύσεις.
👉 Διαβάστε επίσης: Πώς να προστατεύσετε το σπίτι σας από τα καιρικά φαινόμενα
Μια πυξίδα για επιλογές ζωής
Στο σημερινό, σύνθετο κλιματικό περιβάλλον, ακόμη και η επιλογή μεταξύ αγοράς νέας κατοικίας ή ανακαίνισης της υπάρχουσας απαιτεί μεγαλύτερη προσοχή. Πριν προχωρήσετε σε μετακόμιση ή σε σημαντικές εργασίες βελτίωσης του σπιτιού σας, είναι σημαντικό να αξιολογήσετε τους συγκεκριμένους κλιματικούς κινδύνους της περιοχής: είναι ευάλωτη σε φαινόμενα όπως καύσωνες, πλημμύρες, διάβρωση των ακτών ή κατολισθήσεις; Στη συνέχεια, εξετάστε την ποιότητα του κτιρίου, την ενεργειακή του απόδοση και την ικανότητά του να προσφέρει άνεση σε ακραίες συνθήκες: η θερμομόνωση, ο φυσικός αερισμός, τα ενεργειακά κουφώματα και σύγχρονα συστήματα όπως οι αντλίες θερμότητας ή τα φωτοβολταϊκά πάνελ δεν είναι πλέον «λεπτομέρειες», αλλά επενδύσεις που προστατεύουν την υγεία σας, και το πορτοφόλι σας, μακροπρόθεσμα.
Εξίσου σημαντική είναι και η δομική ανθεκτικότητα: υλικά κατάλληλα για τις τοπικές συνθήκες, ανθεκτικά στο αλάτι, στον παγετό ή στην υγρασία, καθώς και συστήματα αποστράγγισης για έντονες βροχοπτώσεις, μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Μην παραβλέπετε και το κόστος συντήρησης στο μέλλον, το οποίο συχνά είναι αυξημένο σε περιοχές υψηλού κινδύνου.
Πέρα από τα τεχνικά χαρακτηριστικά, εξίσου σημαντικά είναι και οι υποδομές και το περιβάλλον γύρω από την κατοικία: πράσινοι χώροι, ποδηλατόδρομοι, αξιόπιστες συγκοινωνίες και εύκολη πρόσβαση σε δομές υγείας επηρεάζουν άμεσα την ποιότητα ζωής, ειδικά όσο μεγαλώνουμε. Η αξιολόγηση της ανθεκτικότητας και της μακροπρόθεσμης αξίας του ακινήτου είναι επίσης κρίσιμη: κατοικίες που έχουν σχεδιαστεί ή ανακαινιστεί με «πράσινη» προσέγγιση διατηρούν καλύτερα την αξία τους και συχνά δικαιούνται επιδοτήσεις ή φορολογικές ελαφρύνσεις.
Γι’ αυτό, είναι χρήσιμο να συμβουλευτείτε ειδικούς, όπως γεωλόγους, μηχανικούς, ενεργειακούς επιθεωρητές, και να ενημερωθείτε από τα σχέδια πολιτικής προστασίας και τα τοπικά προγράμματα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, ώστε να κατανοήσετε πώς το μέρος που αποκαλείτε «σπίτι» σήμερα, προετοιμάζεται για τις προκλήσεις του αύριο.
Με άλλα λόγια, σκεφτείτε και σχεδιάστε προσεκτικά. Η απόφαση για το πού θα ζήσετε, ή τι είδους ανακαίνιση θα κάνετε, όταν συνταξιοδοτηθείτε, δεν πρέπει να κατευθύνεται μόνο από το συναίσθημα· πρέπει να είναι συνειδητή, να εξασφαλίζει ευεξία και ασφάλεια. Και πάνω απ’ όλα, πρέπει να λαμβάνει υπόψη ότι η κλιματική αλλαγή είναι ήδη εδώ: η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας, τα συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι μεταβολές στα πρότυπα βροχόπτωσης και η αύξηση της στάθμης της θάλασσας δεν είναι απειλές του μέλλοντος. Είναι πραγματικότητες του παρόντος.
Μάθετε πώς η ασφάλεια σπιτιού μπορεί να προστατεύσει την κατοικία σας από τις απρόβλεπτες διαθέσεις της φύσης. Κάντε το πρώτο βήμα προς την ηρεμία και ενημερωθείτε σήμερα.